index/     publikacje/     historia/     Go w Chinach/     dalej/

 

Go w starożytnych Chinach

2. LEGENDY O MĄDRYCH KRÓLACH I WRÓŻBIARSTWO

     Większość chińskich prac o Go cytuje legendę: "Yao wymyślił Go, aby uczyć swego syna Dan Zhu." Ponieważ Yao był na wpół mitycznym cesarzem z XXIII w. p.n.e., po angielsku zwykle przekształca się to w: "Go ma około 4000 lat."

     Jest to tylko jedna legenda, choć najbardziej ortodoksyjna. Przypisuje się ją zwykle uczonemu Zhang Hua, ponieważ pojawiła się w jego "Bo Wu Zhi" [Zapis Badania Rzeczy], napisanej około 270-290 n.e. (cytowane tu starożytne chińskie teksty pojawiają się w wielu antologiach; o Go najlepsze są Shen [nie datowana] i Liu 1985; o Zhang Hua i Go czytaj też w Shirakawa 1993). Jednak kontynuował on kpiąco: "Inni twierdzą, że [Cesarz] Shun uważał swego syna Shang Jun za głupca i wymyślił Go, aby go czegoś nauczyć." Trzeba sobie zdawać sprawę, że, jak wynika z wielu anegdot (np. Du 1987:11-19; Li 1980a; Watanabe Y. 1977:93-133), Go nagle stało się niezmiernie popularne w okresie Zhang, ale konfucjańscy moraliści krzywo na to patrzyli - gdyż Konfucjusz wydawał się uważać Go za tylko nieco lepsze od łakomstwa i gnuśności. Przypisywanie Go do Yao, w istocie oparte na "Shi Ben" [Źródła Historii], książki z okresu Wojny Królestw (475-221 p.n.e.), miało na celu przeciwstawienie się tym opiniom, gdyż mądrzy królowie Yao i Shun cieszyli się uznaniem Konfucjusza. Nie należy brać za naiwność tej umniejszającej uwagi Zhang Hua na temat manier z jego okresu.

     W istocie sami Chińczycy mają długą tradycję pomniejszania roli legend, choć czasem przy użyciu zaskakujących argumentów. Na przykład we wstępie do sławnego "Xuanxuan Qijing" [Tajemniczy i Wspaniały Podręcznik Go] z 1347 r. stwierdza się, że Go jest złą metodą czynienia mędrca z głupiego syna. Inni oczywiście ochoczo w to uwierzyli. Regionalny Inspektor Tao Kan (259-334) wyrzucił plansze do Go i backgammona do rzeki Jangcy, ponieważ Go było "dla głupich synów", a backgammon był prawdopodobnie wymyślony przez demonicznego tyrana Zhou około XI w. p.n.e. (Watanabe Y. 1977:144).

     Inną sprawą jest, skąd legenda ta wzięła się w "Shi Ben". Jego źródłem były opowieści z rozmaitych królestw istniejących u zarania historii Chin. W wersji obecnie nam dostępnej stwierdza się po prostu, że Yao wymyślił Go (yi), a Dan Zhu biegle w nie grał. Wydaje się, że nałożyły się tu różne legendy, gdyż jedną z przyczyn, dla jakich Yao i Shun byli uważani za mędrców było to, że widząc, iż ich synowie nie byli godni ich zastąpić, na swoich następców wybrali kogoś innego. Jednak Yao pojawia się też w legendzie o utworzeniu kalendarza i wróżeniu, skąd już łatwo wywieść możliwy związek z Go.

     Wydaje się, że wróżby w Chinach były pierwotnie związane z rolnictwem. Z pewnością Shang (XVI-XI w. p.n.e.) na podstawie pęknięć w kościach zwierzęcych i żółwich skorupach przepowiadali zbiory i pogodę. Ciekawe, że wróżbiarstwo było związane z legendarnym Diagramem Żółtej Rzeki i Zapisem Luo. Przypuszcza się, że były one objawione Wielkiemu Przodkowi Fu Xi na grzbiecie smoka i żółwia, które wychynęły odpowiednio z rzek Żółtej i Luo. Są to po prostu kwadraty magiczne, ale Chińczycy zawsze przedstawiali je w taki sam sposób, jak diagramy Go [Pominięto tu fig. 1, ale wystarczy sobie wyobrazić kwadrat magiczny, gdzie liczby nie są przedstawione cyframi, a tylko za pomocą stosów białych i czarnych kamieni Go].

     Po czasach Shang nadeszli Zhou, którzy przenieśli zainteresowanie wyroczni na przepowiadanie wpływu ciał niebieskich. Był to okres, w którym ukształtowała się trwała teoria yin-yang. Nawet późniejsi autorzy prac o Go podziwiali i cytowali ich poglądy o kosmosie. Na przykład w "Ti Zhi" [Esencja Go] słynny historyk Ban Gu (32-92 rok n.e.) powiedział: "Plansza musi być kwadratowa i reprezentuje ziemskie prawa. Linie muszą być proste jak boskie cnoty. Są czarne i białe kamienie, rozdzielone jak yin i yang. Ich układ na planszy jest jak model niebios."

     Nawet tak późna książka, jak "Wang You Qing Le Ji" [Beztroski i Niewinny Zbiór Rozrywek: najstarszy istniejący podręcznik Go, z początków XII w. - choć w istocie jest to antologia starszych tekstów] zaczyna się następująco: "Liczba wszystkich rzeczy w Naturze zaczyna się od jednej. Liczba punktów na planszy Go wynosi trzysta sześćdziesiąt plus jeden. Jeden jest pierwszą z wszystkich żyjących liczb. Zajmuje biegunowy punkt na planszy, wokół którego krążą cztery sfery. Pozostałe 360 punkty reprezentują liczbę dni w roku [księżycowym]. Są one podzielone na cztery kwartały, które przedstawiają cztery pory roku..." i tak dalej w podobnym duchu. Ten tekst pochodzi z części "Qijing Shisan Pian" [Podręcznik Go w 13 Rozdziałach].

     Choć popularne - podobne teksty istnieją też na przykład o backgammonie - te idee wyraźnie pochodzą z czasów Ban Gu i późniejszych, i nie mają nic wspólnego z wynalezieniem Go (ale można je łączyć z przekształceniem planszy 17x17 do planszy 19x19).