index/     publikacje/     historia/     Go w Chinach/     dalej/

 

Go w starożytnych Chinach

1. WSTĘP

     Chińskiej grze weiqi, znanej nam lepiej pod japońską nazwą Go, źle się przysłużył historyk szachów H.J.R. Murray. W swojej pracy (Murray 1952:35-36) Murray tak konkluduje krótką dyskusję na temat gier w starożytnych Chinach: "Najstarsza i najlepsza z rodzimych chińskich gier, wei-k'i, pochodzi sprzed roku 1000 n.e." Poprzedzone jest to innymi oburzającymi uwagami: "... Historycy chińscy zawsze mieli tendencję do przesady w ocenie wieku ich wynalazków, a w szczególności wieku ich gier. Współczesna nauka utrzymuje, że jedyne chińskie gry planszowe, jakie istniały przed Chrystusem, to były proste gry typu merels, czyli gry polegające na ustawianiu linii. Yih wspomniana przez Konfucjusza (551-479 p.n.e.) i Mencjusza (372-289 p.n.e.) były prostymi grami merels."

     Jednak zaledwie rok wcześniej wielki sinolog Bernhard Karlgren tak napominał tych, którzy lubili szydzić ze starożytności chińskich tekstów: "To wygląda bardzo naukowo i krytycznie. Jednak, z nielicznymi wyjątkami, taka ostra krytyka jest oparta na kruchych, niewystarczających i subiektywnych argumentach..." (Karlgren 1951:117).

     Ponadto to, co dla Murraya było "współczesną nauką", całkowicie przeczy jego ocenie, przynajmniej jak ja to widzę. Ograniczając się tylko do nie-chińskich naukowców, zgodnie z jego podejrzeniami, znajdujemy, że na przykład dr Ogawa Takuji stwierdza w bardzo ważnym artykule (Ogawa 1933:79): "Jest całkowicie prawidłowe, by interpretować yi jako weiqi. Nie ma żadnych wątpliwości, że Mencjusz wspominał o yi tylko w odniesieniu do weiqi." Profesor Wolfram Eberhard (Eberhard 1942:104-105) z większą ostrożnością stwierdził, że yi "jest zwykle uważane za Wei-ch'i" ale jednoznacznie dodał: "Termin Wei-ch'i" pojawił się już w czasach Han," przed Chrystusem. A Karl Himly, którego Murray cytuje z aprobatą w innym miejscu, stwierdza, że gra, taka sama jak japońskie Go, była "po raz pierwszy wspomniana w Tso Chuan, Analektach [Konfucjusza] i u Mencjusza" (Himly 1896:136-137).

     Szczęśliwie nie musimy polegać na reputacji uczonych, by wykazać, iż Go jest znacznie starsze, niż twierdzi Murray. Mamy również dowody archeologiczne. W Chinach mamy kamienna planszę 17x17 datowaną na okres wcześniejszy niż rok 200 n.e., która została znaleziona w okręgu Wangdu w 1954 r. i znajduje się obecnie w Pekińskim Muzeum Historycznym (Watanabe Y. 1977:119). Mamy też wspaniały obraz na jedwabiu przestawiający damę Tang grającą w Go, także na planszy 17x17, wydobyty w 1974 r. w Torfan, datowany około roku 750 n.e. (Watanabe Y. 1977:119-120, kolorowa reprodukcja znajduje się w GoWorld 29, jesień 1982). Te odkrycia postdatują Murraya, ale cały zestaw planszy do Go i kamieni znajduje się w cesarskim archiwum Shosoin, w Nara, w Japonii, od połowy VIII wieku (patrz np. Masukawa 1987:1-8).

     Istnieje także cała masa pobocznych dowodów - anegdoty, bajki, biografie, podręczniki matematyczne itp. - które wspominają Go i pokazują, że było dobrze zadomowione w Chinach, Japonii i Korei na długo przed rokiem 1000 n.e.

     Proponuję więc zbadać dowody antyczności Go, choć jest ich tak dużo, że można tu dokonać tylko ich pobieżnego przeglądu, a nawet przy tym założeniu będę się musiał ograniczyć głównie do Chin w okresie przed rokiem 250 n.e.

     Ale na wstępie kwestia terminologiczna: Współczesną nazwą w Chinach jest weiqi (wymawiane way-chee; po polsku łej-ći - przyp. tłum.), co oznacza "gra otaczająca". Jednak w starszych tekstach używany jest termin yi. Po angielsku często oba terminy tłumaczy się jako "szachy", ale właściwą nazwą szachów chińskich jest xiangqi. Dobrze jest też przypomnieć, że współczesne Go jest rozgrywane na planszach 19x19 linii (=361 punktów) ze 181 czarnymi i 180 białymi "kamieniami" (pionkami). W dawnych czasach używane były plansze 17x17, albo jeszcze mniejsze, z odpowiednio mniejszą liczbą kamieni. Obecnie tylko w tybetańskim Go nadal są używane plansze 17x17, z regułami nieco innymi, niż gdzie indziej (Cheng 1988; Fairbairn 1990; Watanabe H. 1983:54-61). W Chinach, Japonii i Korei jedyne główne różnice w regułach polegały na początkowym ustawieniu, handicapach i metodzie obliczania wyniku skończonej partii.

     Wspomnijmy też, że liubo albo bo odnosi się do gry pościgu (proto-backgammon?). W starożytnych tekstach przytaczanych jest też wiele innych gier, ale będę starał się nie wspominać o nich. Jednak, ponieważ wielu zachodnich autorów opracowań o grach ignoruje, z wielką dla nich stratą, badania orientalne, zachęcam ich do przeczytania na przykład: Ogawa 1932, szczególnie o wuzi (pięć kamieni: powszechnie uważane za prekursora gomoku, ale być może jest to odmiana backgammona) oraz o tanqi, prekursora hasami-shogi; Kotaka 1943; Masukawa 1983; Yang Y. 1946. O liubo czytaj też w Watanabe T. 1982 i Koizumi 1991.