index/     publikacje/     historia/     Go w Chinach/     dalej/

 

Go w starożytnych Chinach

5. ZAMIESZANIE W CZASACH HAN I WEI

     Na pytanie, dlaczego pierwotnie używano nazwy yi, a weiqi stało się popularne później, odpowiedź można najpewniej znaleźć w księdze "Fan Yan" [Dialekty] autorstwa uczonego Yan Xiong z czasów Han (53 r. p.n.e. - 18 r. n.e.), który pisze: "Yi odnosi się do weiqi. Na wschód od Przełęczy Hangu w krajach Qi i Lu wszyscy mówią: yi." Lu, obecnie Prowincja Shandong, była ojczyzną Konfucjusza i Mencjusza, dlatego więc obaj używali terminu yi.

     Inne wczesne stwierdzenie o znaczeniu yi znajduje się w słowniku "Shuo Wen Jie Zi" [Analityczny Słownik Znaków] uczonego Xu Shen z późnych czasów Han, napisanym w I w. n.e., gdzie autor stwierdza: "Yi jest to okrążająca gra planszowa." Przy okazji Xu stwierdza, że bo jest to gra planszowa, w której bierze udział sześć pałeczek w charakterze kości, a także dwunastu mężczyzn.

     Jak z tego i innych tekstów wynika, w czasach Han termin weiqi był najbardziej popularny i trzeba było ówczesnym czytelnikom tłumaczyć, co oznacza yi. Jedną z oczywistych przyczyn było geograficzne przesunięcie centrum siły i stąd przewaga innego dialektu. Istnieje jednak teoria, że yi mogło się odnosić do Go na planszy 17x17, a weiqi do planszy 19x19, a obie wersje raczej współistniały, a nie że jedna wywodzi się z drugiej (Yasunaga 1977). Przetrwanie tybetańskiego Go (17x17) uważa się za dowód tej teorii.

     Sytuacja jest bardzo zawikłana. Plansza 17x17 odkryta w Wangdu, o której jest mowa wyżej, datuje się z późnego okresu Han, a odwołania odnoszą się do plansz 17x17. Najbardziej znana jest wzmianka Handan Chun z okresu Wei (220-265) w "Yi Jing" [Podręcznik Talentów]: "Plansza Go ma 17 linii wzdłuż i w poprzek, tworząc łącznie 289 punktów. Czarnych i białych kamieni jest po 150." Jednak wbrew temu, najwcześniejszy istniejący zapis w "Wang You Qing Le Ji" jest zapisem partii między księciem Wu, Sun Ce (175-200) a jego generałem Lue Fan. Toczy się ona na planszy 19x19 [rysunek]. Aż do czasu odkrycia planszy Wangdu i tybetańskiego Go, współcześnie goiści przez długi czas uważali, że partia Sun-Lue była fałszerstwem (albo że Handan Chun się mylił). Jednak kwestia jej autentyczności była badana ponownie w Li 1980b. Ustalił on, że prawdopodobnie istnieją warunki, by uznać ją za prawdziwą, tzn. że plansze 19x19 były używane. Sugeruje również, że ta plansza, nowa albo przekształcona, przyczyniła się do gwałtownego wzrostu popularności Go.

     Istnieje jednak jeszcze jeden poziom komplikacji, ponieważ plansze w Shosoin (w formie znanej również w starożytnych Chinach i Korei) miały 19x19 linii, ale tylko 300 kamieni i żadnego wolnego miejsca na brzegu, co znacznie utrudniało ustawianie kamieni na skrajnej linii (Masukawa 1987:4). Sugerowano więc, że w istocie wykorzystywano jedynie 17x17 linii. Teoria ta została podważona przez odkrycie rysunku Torfan, na którym widnieje plansza 17x17 bez miejsca na brzegu, ale z kamieniami na skrajnej linii! Aby jeszcze bardziej skomplikować sprawę, data tego rysunku jest raczej późna (ok. 750), jeśli mielibyśmy założyć, że plansze 19x19 wyparły plansze 17x17 (choć tybetańskie Go wskazuje, że nie całkowicie). Plansza w tym samym stylu, tylko z 19x19 liniami, została wykopana w Anyang w Henan i jest datowana na 557-618 (obecnie w Muzeum Prowincji Henan). Rozwiązanie tego problemu będzie z pewnością najbardziej zyskownym polem do przyszłych badań.

     Inną cechą Go w czasach Han jest pojawienie się odwołań do strategii Go. Najwcześniejsze znajduje się w "Xin Lun" [Nowa Rozprawa] autorstwa Huan Tan (43 r. p.n.e. - 28 r. n.e.):

     "Na początku najlepszą strategią jest rozstawienie kamieni daleko od siebie i rozciągnięcie ich, aby otoczyć i zaatakować przeciwnika, i w ten sposób wygrać zajmując dzięki posiadaniu większej liczby wolnych punktów. Druga z kolei strategia kładzie nacisk na rozcinaniu przeciwnika w celu zdobycia przewagi. W tym przypadku wynik jest niepewny i konieczne są obliczenia dla ustalenia wyniku. Najgorszą strategią jest obrona brzegów i rogów, z pospiesznym budowaniem oczu mającym na celu zabezpieczenie się na małym obszarze."

     Jak każdy dobry goista potwierdzi, oznacza to zaawansowaną znajomość gry. Dzieło to jest cenne również z tego powodu, że potwierdza (jak pokazują również partie w "Want You Qing Le Ji"), że obliczenie ostatecznego wyniku było dokonywane w ten sam sposób, jak to się robi obecnie w Japonii, czyli polegało na liczeniu tylko wolnych punktów (terytorium). Według obecnej metody chińskiej liczy się zarówno kamienie, jak i terytorium. Na temat dyskusji o dacie tej zmiany (era Yuan-Ming?) patrz Yang L. 1960.

     Z tego okresu jeszcze lepiej znany i w pewnej mierze ciekawszy, ponieważ po raz pierwszy wprowadza terminy techniczne, jest długi poemat Ma Rong (?-166 r.). Pierwsza połowa jego "Weiqi Fu" [Rapsodia Go] powiada tak:

Najpierw zajmuje się cztery rogi
Aby je zabezpieczyć i wpływać na brzegi,
Potem blokuje się linie wzdłuż brzegów
Tak że rozproszone kamienie spoglądają na siebie z daleka.
Teraz przychodzą ruchy skoczka duże i małe,
Czasem z daleka, czasem jeden po drugim,
Gdy grupy w susach i podskokach
Torują sobie drogę do centrum.
Gdy już uciekły, przystają i szykują się do ruchu:
Lecieć na lewo czy na prawo?
Gdzie droga jest wąska i przeciwnik w przewadze
Nie będą w stanie dotrzeć daleko.
Lecz jeśli same są bardziej liczne a nie mają planów,
Będą się gromadzić bez celu jak stado owiec
I będą zawsze w defensywie,
Gdy przeciwnik przytrzaskuje je ze wszech stron.
Zamiast atakować gdzie przeciwnik rozciągnął się nadmiernie, szukać jego słabości
I ciskać pioruny w jego miejsca życiowe.
Gdy jest zysk, będziesz miał czas go zdobyć;
Gdy jest sposobność, możesz sam się wzmocnić.
Lecz jeśli jesteś zbyt zachłanny i chcesz zdobyć jego kamienie,
On zniszczy twoje mury
I gdy zapora runie, nic go nie powstrzyma,
Ale zaleje Cię i powódź będzie ogromna.
     Tu znowu widać głęboki wgląd w Go, jako grę umiejętności, w czasach, gdy inne kultury były ledwie ponad poziomem gier losowych. Co ważniejsze, od tamtych czasów Go miało jeszcze prawie 2000 lat dalszego rozwoju. W tamtych czasach wplatało się na każdym poziomie w historię Azji, uprawiane przez cesarzy, nieśmiertelnych, uczonych i zwykłych ludzi. Smutne, że jego historia jest tak mało znana na Zachodzie.